SISTEM PENTADBIRAN KEWANGAN KERAJAAN TEMPATAN

1.0 PENGENALAN

Setiap Negara mempunyai sistem pentadbiran yang tersendiri. Begitu juga dengan Malaysia. Malaysia mengamalkan sistem pentadbiran demokrasi persekutuan. Iaitu mengklasifikasikan kerajaan kepada tiga peringkat, kerajaan pusat, kerajaan negeri dan kerajaan tempatan. Dalam konteks ini akan diketengahkan berkaitan kerajaan tempatan. Kerajaan tempatan walaupun agak kecil peruntukannya dalam sesebuah negara namun tetap mempunyai ciri-ciri serta peranan tertentu untuk disumbangkan. Umunya kerajaan tempatan wujud di Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak apabila terdapat badan atau pejabat-pejabat majlis perbandaran,majlis daerah dan majlis bandaraya. Badan-badan tersebut berkuasa mentadbirkan satu-satu wilayah atau kawasan yang sudah ditetapkan termasuk mentadbir penduduknya. Lebih jelas dapat diperhatikan melalui takrifan yang dinyatakan oleh Badan Bangsa-Bangsa Bersatu iaitu kerajaan tempatan merupakan suatu bahagian kecil politik sebuah Negara atau (dalam konteks sistem persekutuan) negeri yang diwujudkan di sisi undang-undang dan mengawal kebanyakan hal-hal tempatan termasuk kuasa dan mengenakan cukai atau mengarah tenaga kerja untuk tujuan tertentu. Badan yang memerintah entiti ini dipilih atau dilantik daripada orang tempatan. Ringkasnya kerajaan tempatan adalah satu unit atau institusi pemerintahan yang berkuasa di peringkat bawahan dalam sesuatu tempat atau daerah kecil dengan kuasa tertentu dan melaskanakan tugas-tugas untuk kebajikan dan kesentosaan masyarakat di kawasan tersebut. Dan di Malaysia unit-unit kerajaan tempatan yang terlibat untuk melaksanakan tugas-tugas ini ialah Majlis Perbandaran dan Majlis Daerah.

            Kerajaan tempatan di Malaysia mempunyai fungsi tersendiri dalam mengekalkan kebajikan dan kesentosaan masyarakat setempat jesteru itu kerajaan tempatan di Malaysia dibenarkan mendapat kewangan dari beberapa sumber sebagai hasil pendapatan seperti terdapat dalam Akta 171. Sumber-sumber tersebut adalah sama bagi majlis daerah dan majlis perbandaraan atau majlis bandaraya. Dalam perbincangan seterusnya akan kita singgap perjalanan pentadbiran kewangan kerajaan tempatan dengan lebih terperinci.

2.0 PENTADBIRAN KEWANGAN KERAJAAN TEMPATAN  

Kewujudan kerajaan tempatan antara lain bermatlamat memberi perkhitmatan yang cekap dan berkesan kepada orang ramai terutamanya masyarakat setempat. Bagi mencapai hasrat ini sistem pentadbiran kewangan yang cekap haruslah diberi penekanan. Pentadbiran kewangan kerajaan tempatan adalah tidak berkait dengan politik ini kerana pendekatan teknikal iaitu menelitikan persoalan-persoalan tentang kuasa kewangan, sumber-sumber hasil, prosedur dan proses pentadbiran belanjawan seperti perakaunan, pelaporan, audit, pengurusan hasil dan sebagainya adalah digunakan dalam membincangkan perjalanan kewangan penguasa tempatan.

            Pentadbiran kewangan kerajaan tempatan adalah berbeza dan merumitkan. Pentadbiran kewangan merujuk kepada kegiatan menentukan, mengenakan, memungut, menyimpan, membelanjakan dan mengakaunkan hasil yang diperuntukan kepada kerajaan tempatan di bawah Akta Kerajaan Temapatan (1976) dan juga yang disalurkan oleh kerajaan negeri dan persekutuan. Kewangan kerajaan tempatan dikatakan berbeza kerana diperuntukan sumber cukai yang berlainan daripada yang dikenakan oleh kerajaan lain. Sebagai peringkat kerajaan yang ketiga ia mesti menjalin hubungan yang baik dan mempertimbangkan kehendak kerajaan negeri dan persekutuan dalam segala tindakan dan keputusan kewangannya. Aspek kewangan juga boleh ditafsirkan sebagai meliputi kegiatan penilaian harta kerana cukai taksiran merupakan hasil yang paling penting kepada penguasa tempatan iaitu mereka yang berkuasa mentadbir setempat dan mempunyai kuasa undang-undang atau berkanun untuk menjalankan kewajipan dan tugasnya.  

            Kita singgap sedikit penyusunan semula pentadbiran kerajaan tempatan yang bermula pada tahun 1973 setelah Akta kerajaan Tempatan (peruntukan sementara) 1973 diluluskan. Walaupun terdapat banyak objektif dalam merancang dan melaksanakan program penyusunan semula, namun objektif kewangan adalah salah satu daripada matlamat penting. Ini disebabkan proses membina sistem kerajaan tempatan yang teguh, dinamik dan ‘viable’ adalah bergantung pada adanya aliran kewangan mencukupi dan stabil. Di samping itu semua penguasa tempatan yang disusun semula akan diberikan taraf autonomi  kewangan. Dengan demikian kerajaan tempatan akan dapat berfungsi sebagai satu unit yang diiktiraf sebagai bebas dari segi undang-undang untuk mengendalikan hal-hal kewangannya tanpa banyak halangan. Ringkasnya seperti dinyatakan sebelum ini pentadbiran kewangan kerajaan tempatan amat mempengaruhi sturktur kejayaan kerajaan tempatan. Dalam perbincangan seterusnya akan diterangkan proses pentadbiran kewangan kerajaan tempatan. Bermula dengan meneliti sumber-sumber hasil kewangan untuk kerajaan tempatan dan seterusnya belanjawan dan perbelanjaan serta langkah-langkah untuk memperkemaskan pengurusan kewangan kerajaan tempatan.

3.0 SUMBER-SUMBER KEWANGAN KERAJAAN TEMPATAN

 Kerajaan tempatan dibenarkan mendapat sumber-sumber hasil yang diperuntukan seperti dinyatakan dalam seksyen 39, Akta Kerajaan Tempatan, 1976 (Akta 171) dan perkara 156 dalam Perlembagaan Persekutuan. Umumnya punca hasil kerajaan tempatan adalah daripada cukai harta (taksiran atau kadaran), sumbangan membantu taksiran, bayararn untuk lesen,sewa, bayaran perkhidmatan, pulangan daripada pelaburan, faedah dan bantuan kerajaan negeri dan persekutuan. Namun begitu penguasa tempatan lebih bergantung pada cukai harta, bayaran lesen, geran iaitu bantuan kerajaan negeri dan persekutuan dan sumbangan membantu kadar serta bayaran perkhidmatan untuk membiayai kegiatan masing-masing. Sebelum kita masuk kepada perbincangan secara langsung, menerusi jadual 3.1 dapat membantu kita memahami dengan lebih jelas perihal sumber-sumber hasil kewangan kerajaan tempatan. Jadual 3.1 .menunjukkan kedudukan Majlis-majlis Perbandaran berhubung dengan setiap sumber hasil secara purata.

Jadual 3.1 Sumber-sumber Hasil Majlis Perbandaran

Jenis Hasil	% Daripada Semua Hasil	% Daripada Hasil Tempatan (*)
Cukai Taksiran	61.09	68.09
Lesen	4.57	5.09
Yuran dan Bayaran Perkhidmatan	14.24	15.87
Sewa	4.20	4.69
Sumbangan dan Perbelanjaan Direkod Semula	1.35	1.51
Lain-lain	4.26	4.75
Geran Negeri	7.14	-
Geran Persekutuan	3.15	-
Jumlah	100.0	100.0

Sumber : Sugunan Pillay & Tan Soo N. Laporan “Municipal Financial Management”

               1985. Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan. hlm. 9.

       (*) : Hasil tempatan merujuk kepada jumlah hasil yang diperolehi daripada kawasan 

              tadbiran penguasa tempatan, tidak termasuk geran dan sumbangan membantu  

                          kadar. 

3.1 Cukai Taksiran  @ Cukai Pintu

(Berjoyai, 1987) mendefinisikan cukai sebagai bayaran wajib tetapi bukan denda oleh kerajaan ke atas penggunaan pendapatan, kekayaan atau asas lain untuk faedah rakyat yang diperintah. Terdapat pelbagai cukai yang dikenakan oleh kerajaan kepada rakyatnya dan cukai taksiran merupakan salah satu sumber hasil yang paling penting kepada kerajaan tempatan. Cukai taksiran adalah cukai yang dikenakan terhadap pengangan atau harta tanah dalam kawasan tadbiran kerajaan tempatan atau penguasa tempatan. Juga merupakan cukai jenis langsung yang ditanggung oleh pemilik atau tuan punya harta tanah. Kutipan hasil daripada sumber ini bergantung pada peringkat pembangunan kawasan tadbiran. Lebih banyak pembangunan yang membangun maka kerajaan tempatan mempunyai asas cukai yang lebih luas. Cukai taksiran digunakan secara teori untuk membiayai perbelanjaan yang dikenakan bayaran secara berasingan mengikut penggunaan. Kebanyakkan daripada kegiatan penguasa tempatan yang dikenali sebagai ‘Public Goods’ seperti kesihatan awam dan kecantikan bandar adalah dibiayai daripada cukai ini. Dalam menentukan nilai sesuatu harta ia melibatkan satu proses yang disebut sebagai penilaian. Pihak yang menilai pula digelar penilai cukai. Proses ini dijalankan oleh pihak berkuasa tempatan sendiri dengan bantuan dari Jabatan Penilaian Harta.

Cukai Taksiran            = x  % x Nilai tahunan

Jika kadarnya              = 10%

Nilai tahunan

Pegangan (x)               = $1000.00

Cukai harta                  = 0.1 x $1000.00

                                    = $100

            x – kadar cukai taksiran

=Contoh Perkiraan Cukai Taksiran

           

            Cukai taksiran ialah peratusan yang dikenakan terhadap nilai tahunan atau nilai tambah sesuatu pegangan. Akta Kerajaan Tempatan mendefinisikan istilah nilai tahunan sebagai anggaran kasar sewa tahunan yang munasabah dijangka akan diperolehi dari setahun ke setahun daripada pegangan yang berkenaan jika disewakan dengan tuan tanah yang membayar belanja pembaikan, insurans, penyenggaraan atau pemeliharaan dan segala kadar dan cukai. Lebih ringkas nilai tahunan merujuk penggunaan anggaran kasar sewa tahunan yang munasabah sebagai asas pengenaan cukai. Manakala nilai tambah menggunakan anggaran harga jualan yang berpatutan sebagai asas cukai. Akta Kerajaan Tempatan (1976) telah menetapkan kadar maksimum cukai taksiran yang boleh dikenakan oleh penguasa kerajaan tempatan. Iaitu tidak boleh melebihi 35% jika menggunakan nilai tahunan dan 5% jika menggunakan nilai tambah. Penguasa tempatan juga dibenarkan mengenakan cukai taksiran pada kadar yang berbeza mengikut kegunaan pegangan dan lokasinya.

3.2 Bayaran Lesen

Akta Kerajaan Tempatan memberi penguasa tempatan kuasa yang luas untuk mendaftar, melesen dan mengawal perdagangan, perniagaan atau perindustrian dalam kawasan tadbirnya. Seperti peniagaan kedai gambar, kedai makanan dan minuman, kedai dobi, kedai runcit, semua jenis pertukangan, kedai pajak gadai, kedai emas dan sebagainya. Untuk perjelasan lanjut perhatikan jadual 3.2.  Potensi lesen menjadi satu sumber hasil kerajaan tempatan sebenarnya adalah terhad. Ini adalah kerana ia bergantung pada pembandaraan kawasan tersebut. Biasanya penguasa tempatan yang mentadbir kawasan Bandar seperti Dewan Bandaraya Kuala Lumpur, Majlis Perbandaran Petaling Jaya dan Dewan Bandar Raya Ipoh menerima hasil yang agak banyak daripada lesen.

               Lesen sebenarnya adalah alat untuk mengawal penubuhan, pemilikan dan pengendalian sesuatu perniagaan dalam bidang kuasa kerajaan tempatan. Oleh yang demikian usaha untuk menjadikan sebagai satu sumber hasil yang lumayan pasti tidak wajar dari segi dasarnya. Selain itu bidang kuasa penguasan tempatan dalam memberi lesen perniagaan atau perdagangan adalah berdasarkan beberapa syarat. Iaitu perniagaan mestilah diterima sebagai sesuatu ‘obnoxius trade’. Namun di Malaysia penguasa tempatan mengenakan lesen terhadap hampir semua jenis perniagaan yang tidak didaftarkan dan dikawal di bawah akta yang lain tanpa merujuk kepada syarat memudaratkan atau kacau ganggu.

Jadual 3.2 Jenis-Jenis Lesen Majlis Perbandaran Shah Alam 1986

Senarai Lesen Yang Dikeluarkan

Jenis	Bilangan Lesen Dikeluarkan Sehingga Tahun 1986
Kilang (bukan makanan) Kilang (makanan/minuman/tembakau) Kedai makan Kedai dobi Kedai kek Kedai gunting rambut Stesen minyak Menyimpan minyak diesel dan petroleum Pasar raya Cetak-mencetak Kedai runcit Perkakasan (hardware) Farmasi Akuarium	171 22 35 3 - 6 4 143 2 12 41 2 1 1
Jumlah	443

3.3 Bantuan daripada Kerajaan Negeri dan Kerajaan Persekutuan     

Status berautonomi kewangan tidak bermaksud kerajaan tempatan mesti berdikari dari segi kewangannya. Memandangkan hakikat bahawa kerajaan persekutuan dan negeri telah diperuntukan sumber-sumber hasil yang lebih banyak dan produktif maka bantuan mestilah dihulurkan untuk mengimbangi keadaan. Selain itu kerajaan negeri adalah bertanggungjawab terhadap kerajaan tempatan. Oleh itu peringkat kerajaan ini terpaksa mengeluarkan bantuan dan bantuan itu diperuntukkan dalam bentuk geran. Pemberian geran ini dikira satu tindakan budi bicara dan kesinambungan yang tiada jaminan. Geran juga merupakan satu saluran kawalan terhadap kerajaan tempatan oleh kerajaan persekutuan yang diletak di bawah jagaan kerajaan negeri.

            Kerajaan tempatan umumnya menerima lima jenis geran daripada kerajaan atasannya iaitu kerajaan persekutuan dan kerajaan negeri. Kerajaan persekutuan mengeluarkan geran pelancaran, geran peneyenggaraan dan geran jalan. Manakala kerajaan negeri mengeluarkan geran imbangan dan pembangunan.

a) Geran Pelancaran

Geran pelancaran yang dikeluarkan oleh kerajaan persekutuan telah disediakan sejak tahun 1978 untuk mempercepatkan dan meringankan beban penguasa tempatan yang telah disusun semula. Akta Geran Negeri (Penyenggaraan Penguasa Tempatan) 1981, Akta 245 telah diluluskan untuk tujuan ini. Perlu diketahui geran ini bukanlah geran tahunan atau yang berterusan. Geran ini ditadbir oleh Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan. Ia boleh digunakan untuk membiayai projek atau pembelian barangan modal untuk membanyakkan atau meluaskan perkhidmatan terutama sekali kepada kawasan luar bandar serta kawasan yang baru dibangunkan. Setiap Majlis Daerah berhak mendapat tidak lebih daripada $4.125 juta manakala Majlis Perbandaran pula boleh mendapat $3.50 juta. Lebihan diberikan kepada Malis Daerah kerana ia dianggap lebih mundur dan kurang berupaya menyediakan perkhidmatan berbanding Majlis Perbandaran. Selain itu pengiraan peruntukan juga adalah berdasarkan bilangan penduduk dan saiz kawasan. Namun begitu geran ini tidak lagi dikeluarkan pada masa kini berikutan peredaran waktu.

Jadual 3.3 Perbelanjaan Geran Pelancaran

Tahun	Perbelanjaan
1978 1979 1980 1981 1982 1986-1987	5 967 362.04 13 455 072.39 18 264 960.12 19 112 418.89 16 867 185.02 6 400 000.00
Baki	32 000 000.00

Sumber : Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan dan Laporan Akhbar

b) Geran Penyenggaraan

Geran ini diperkenalkan pada tahun 1978 untuk mengurangkan beban perbelanjaan pentadbiran yang disebabkan oleh kenaikan gaji kakitangan. Ia diperhitungkan berasaskan kepada jumlah penduduk dan juga kutipan hasil pendapatan penguasa tempatan. 

Formula Geran Penyenggaraan

i. Formula berasaskan bilangan penduduk

1- Bagi tiap-tiap 5000 orang pertama kadar $7.00 seorang

2- Bagi 5000 orang yang berikut kadarnya $3.50 seorang

3- Bagi 40 000 orang yang berikut kadarnya $0.50 seorang.

ii. Formula yang berasaskan hasil pendapatan penguasa tempatan

1- Bagi $10 000 yang pertama hasil pendapatan dikutip kadarnya ialah $1.00 bagi setiap

    seringgit

2- Bagi $40 000 yang berikut kadarnya ialah $0.50 bagi setiap seringgit

3- Bagi $50 000 yang berikut kadarnya ialah $0.10 bagi setiap seringgit.

            Berasaskan kepada formula berkenaan jumlah maksimum yang boleh diterima oleh sesebuah penguasa tempatan ialah $107 500 setahun. Jelas sekali formula ini dirangka supaya memihak kepada penguasa tempatan luar bandar atau yang mempunyai bilangan penduduk kecil.

c) Geran Jalan

Kerajaan negeri juga menyalurkan sebahagian daripada geran jalannya yang disediakan kepada kerajaan tempatan. Antara kerja-kerja atau kos-kos yang terdapat dalam geran jalan termsuklah kerja penurapan, penampalan lubang, pembinaan jambatan dan longkang, penanaman pokok-pokok peneduh, pemasangan lampu isyarat, pembersihan jalan dan sebagainya. Jumlah perbatuan yang masih digunakan pada masa ini ialah perbatuan tahun 1979. Jalan-jalan bandar yang dipertanggungjawabkan kepada penguasa tempatan tidak sepenuhnya diberikan geran. Jalan-jalan di bandar terutama sekali dalam kawasan perumahan yang diluluskan di bawah undang-undang bangunan tidak menepati syarat dalam Orninan Jalan Persekutuan 1959 (semakan 1989). Jesteru itu penguasa tempatan terpaksa menggunakan sumber-sumber mereka yang terhad untuk penyenggaraan jalan-jalan tersebut.

            Jumlah geran yang diberikan bagi setiap batu adalah dikira berasaskan lebar jalan sebesar 14 kaki. Namun tidak semua jalan bukan persekutuan layak menerima geran jalan ini. Contohnya jalan-jalan dalam kawasan perumahan adalah tidak layak mendapat geran ini. Penentuan jalan yang layak ditentukan oleh Jabatan Kerja Raya. Ia perlu dipohon namun masih banyak pihak berkuasa tempatan yang tidak begitu jelas tentang prosedurnya.

d) Geran Imbangan dan Pembangunan

Merupakan geran yang diberikan mengikut budi bicara kerajaan persekutuan kepada penguasa tempatan yang sangat-sangat memerlukannya dan untuk projek-projek tertentu. Ia diperuntukan sebagai geran untuk projek pembangunan kecil seperti pembinaan parit, kedai atau warung makan, pasar kecil dan pemasangan lampu jalan. Majlis-majlis Daerah lebih banyak menerima geran ini disebabkan oleh kekurangan kewangan untuk membiayai projek seperti itu. Tetapi kerajaan persekutuan kini tidak lagi berminat untuk memberikan banyak geran sedemikian. Dari segi perancangan kewangan pula, jumlah geran yang akan diterima adalah sukar dijangka. Oleh itu ia tidak boleh dikira sebagai satu sumber pembiayaan yang tetap.

3.4 Hasil Perkhidmatan dan Yuran

Umumnya sumber ini menghasilkan tidak kurang daripada 10% daripada jumlah hasil penguasa tempatan. Penguasa tempatan memungut yuran dan bayaran perkhidmatan yang banyak di bawah Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976. Yuran yang dimaksudkan ialah yuran yang dikenakan terhadap kemudahan klinik kesihatan, klinik haiwan, penggunaan alat dan kemudahan rekreasi seperti dewan, kolam renang, gelanggang, padang bola, perpustakaan, pembersihan tangki najis, pembuangan sampah dan sebagainya. Penguasa tempatan juga mengenakan dan menerima yuran berkaitan dengan fungsi kawalan pembangunannya.

            Disebabkan oleh sistem perakaunan dan juga pentadbiran, penguasa tempatan tidak dapat mengira dan menentukan yuran atau bayaran kadar yang bersamaan dengan kos menyediakan kemudahan tersebut. Besar kemungkinan hanya kos langsung sahaja yang diambil kira. Satu lagi ciri-ciri hasil perkhidmatan ialah kebanyakan kemudahan yurannya ditetapkan rendah supaya tidak membebankan mereka yang tidak mampu dan kaedah yang digunakan ialah untuk mengeluarkan subsidi kepada semua pengguna.

3.5 Sumbangan Membantu Kadar

Sumbangan membantu kadar adalah bayaran yang dibuat oleh kerajaan persekutuan, negeri atau badan berkanun kepada kerajaan tempatan. Mengikut Perkara 156 Perlembagaan Malaysia, jika tanah atau bangunan digunakan untuk tujuan awam oleh pihak kerajaan persekutuan, negeri atau badan berkanun, pegangan tersebut tidak boleh dikenakan cukai taksiran. Tetapi jabatan kerajaan juga menerima dan menikmati segala kemudahan yang disediakan oleh penguasa tempatan. Oleh itu demi keadilan, kerajaan persekutuan dan negeri serta agensi-agensinya diperlukan oleh Perkara 156 Perlembagaan Malaysia untuk memberikan sumbangan membantu kadar. Sumbangan ini tidak ditentukan oleh penguasa tempatan secara berasingan. Biasanya kadar ini dibincangkan dalam Majlis kewangan dan Majlis Kerajaan Tempatan Nasional.

3.6 Pinjaman

Selain itu pinjaman juga merupakan salah satu sumber pembiayaan kepada kerajaan tempatan yang dibenarkan di bawah Akta Kerajaan Tempatan. Penguasa tempatan boleh mendapatkan pinjaman daripada tiga sumber ;

i-        Bank-bank (Sek. 41)

ii-      Kerajaan negeri atau persekutuan (Sek. 47)

iii-    Perseorangan (Sek. 41, 46)

Pinjaman yang dibenarkan di bawah Sek. 41 mestilah untuk tujuan seperti yang berikut ;

i-        Membiayai pengambilan alih tanah

ii-      Pembinaan bangunan yang penguasa tempatan dibenarkan di bawah undnag-undang

iii-    Pengendalian kerja-kerja tetap, pembinaan atau pembaharuan loji atau pembelian juga penggantian kenderaan

iv-    Menjelaskan pinjaman lama

Manakala pinjaman yang dibenarkan di bawah Sek. 46 boleh digunakan untuk pembangunan harta kediaman, perniagaan dan perusahaan. Pengetahuan lain, hutang penguasa tempatan adalah tidak boleh melebihi lima kali nilai tahunan dalam senarai nilaian yang terbaru dan dengan syarat bahawa tempoh pembayaran balik hutang tersebut tidak melebihi 60 tahun.

            Sekalipun Akta Kerajaan Tempatan (1976) memberikan kelonggaran kepada penguasa tempatan untuk mendapatkan pinjaman daripada pelbagai sumber, penggunaan pinjaman dalam membiayai perbelanjaan modal adalah amat terhad. Hanya penguasa tempatan yang besar dan mempunyai kakitangan kewangan yang mahir diberikan pinjaman kerana dapat meyakinkan bahawa pinjaman tersebut akan diuruskan dengan baik.

3.7 Sewa, Pulangan Terhadap Pelaburan dan Denda

Sewa dan pulangan terhadap pelaburan tidak merupakan sumber hasil yang penting bagi penguasa tempatan. Jumlah yang diterima daripada sumber ini bergantung pada keupayaan dan kemampuan sesuatu penguasa tempatan untuk mendapatkan modal bagi membiayai pembinaan rumah atau kompleks membeli belah. Manakala denda adalah satu sumber hasil yang tidak stabil. Sumber ini tidak boleh diharapkan untuk menghasilkan aliran kewangan yang tetap. Malah, alirannya akan atau harus berkurangan jika kekesanan penguatkuasaan oleh penguasa tempatan meningkat.        

            Kerajaan tempatan mempunyai sumber-sumber hasil tertentu untuk membiayai perjalanan kewangan kawasannya. Walaupun terdapat beberapa sumber hasil yang dikatakan tidak berapa penting dalam mengeluarkan hasil namun ia tetap membantu.

4.0 PENTADBIRAN CUKAI TAKSIRAN

Setelah senarai nilai tahunan baru diterima pakai, kadar cukai ditetapkan oleh penguasa tempatan. Kadar atau peratusan ini ditetapkan oleh penguasa tempatan berdasarkan kepada keperluan hasil untuk membiayai perbelanjaan penguasa tempatan tersebut. Pihak majlis akan membincangkan dan meluluskan kadarnya dalam atau melalui proses belanjawan. Belanjawan (termasuk dengan cadangan kadar-kadar cukai taksiran) akan dibentangkan kepada pihak berkuasa negeri untuk kelulusan. Apabila diluluskan, (biasanya tiap-tiap bulan Disember) penguasa tempatan boleh menguatkuasakan senarai nilaian baru untuk memungut cukai. Cukai taksiran dipungut dalam dua ansuran. Bayaran pertama mestilah diselesaikan sebelum akhir bulan Februari dan bayaran kedua pula sebelum akhir bulan Ogos. Pungutan cukai dalam dua ansuran ini adalah satu jalan yang baik untuk mengurangkan beban kewangan terhadap pemilik. Seperti biasa, sebilangan daripada pembayar cukai akan menjelaskan tanggungan cukai mengikut waktu.

            Mengikut Akta Kerajaan Tempatan (1976), jika tanggungan cukai tidak dijelaskan pada penghujung bulan Februari atau Ogos, penguasa tempatan boleh mengenakan denda yang ditetapkan. Iaitu sekiranya pemilik tidak membayar cukai mengikut masa yang ditetapkan, penguasa tempatan boleh mengeluarkan waran tahanan dalam borang yang ditetapkan untuk merampas harta alih kepunyaan pemilik atau penghuni yang terletak dalam kawasan tadbir penguasa tempatan tersebut. Tetapi sebelum dilakukan penguasa tempatan mesti menghantar notis tentang tunggakan berkenaan kepada pemilik pada alamat yang ada dan memberikan tempoh 15 hari untuk menjelaskan tunggakan tersebut. Setelah tamat tempoh ini, penguasa tempatan boleh merampas harta yang terdapat di atas pegangan walau siapa sahaja pemiliknya.    

            Ringkasnya cukai taksiran merupakan salah satu sumber hasil yang penting dalam kerajaan tempatan hinggakan akta membenarkan pihak penguasa tempatan mengambil tindakan kepada sesiapa yang tidak menjelaskannya. 

5.0 SISTEM BELANJAWAN DAN PERAKAUNAN KERAJAAN TEMPATAN

5.1 Sistem Belanjawan

Sistem belanjawan yang diamalkan oleh penguasa tempatan di Malaysia adalah sistem belanjawan garis butiran. Iaitu anggaran perbelanjaan semua program yang dikendalikan akan dinyatakan mengikut garis input yang diperlukan. Umpamanya, keperluan tenaga kerja dinyatakan sebagai emolument, bahan-bahan sebagai bekalan, utility sewa dan lain-lainnya.

5.2 Sistem Perakaunan

Di Malaysia peringkat kerajaan tempatan adalah peringkat yang menghadapi masalah terbesar dalam mewujudkan dan mengendalikan sistem perakaunan yang memuaskan kecuali beberapa penguasa tempatan besar. Mengikut Akta Kerajaan Tempatan (1976), setiap penguasa tempatan mesti mewujudkan satu kumpulan wang penguasa tempatan. Semua kutipan mesti dikreditkan dalam akaun dan semua perbelanjaan dikeluarkan daripada kumpulan wang ini mengikut syarat-syarat kewangan yang ditetapkan. Pihak penguasa tempatan mesti menyimpan rekod dan buku-buku yang diperlukan untuk merekodkan semua urusan penguasa tempatan. Ini membenarkan penguasa tempatan untuk mewujudkan sistem perakaunan yang tersendiri. Tetapi penguasa tempatan harus mengikuti dan menggunakan sistem kewangan dan perakaunan seperti yang digunakan oleh kerajaan persekutuan. Arahan perbendaharaan merupakan garis panduan dalam mewujudkan sistem perakaunan.

            Pada dasarnya sistem perakaunan penguasa tempatan adalah sistem perakaunan dana (Fana Accounting). Semua urusan yang direkodkan dan diterbitkan ialah segala penerimaan tunai dan pembayaran tunai daripada kumpulan wang penguasa tempatan seperti juga peringkat-peringkat kerajaan lain. Struktur akauan penguasa tempatan meliputi perbelanjaan dan hasil. Hasil direkodkan mengikut jenis hasil yang diterima dan perbelanjaan pula mengikut kategori perbelanjaan seperti yang diamalkan pada peringkat kerajaan  negeri. Sistem perakaunan seperti tidak menimbulkan masalah kerana operasi-operasi penguasa tempatan bukanlah untuk mengaut keuntungan tetapi untuk menyediakan perkhidmatan-perkhidmatan asas mungkin pada kadar balik modal. Tujuan utama rekod perakaunan dalam penguasa tempatan, seperti juga dalam sektor awam ialah untuk menunjukkan bahawa semua perbelanjaan telah diluluskan dan tidak melebihi jumlah yang diperuntukkan. Ringkasnya, penentuan sejauh manakah keakuran kepada belanjawan adalah objektif sistem perakaunan awam dan juga penguasa tempatan.

            Pihak penguasa tempatan juga mestilah menyediakan penyata kewangan dan membentangkannya kepada majlis dalam mensyuarat pertama dalam bulan Mei dalam tahun kewangan yang berikutnya atau pada masa yang ditetapkan oleh penguasa tempatan. Penyata kewangan ini akan diaudit oleh Ketua Audit Negara atau wakilnya. Penyata kewangan yang telah diaudit mestilah dibentangkan dalam Majlis dan juga dalam Dewan Undangan Negeri yang berkenaan. Disebabkan oleh kekurangan kakitangan kewangan, kebanyakkan penguasa tempatan tidak dapat menyimpan dan menyediakan laporan kewangan yang betul mengikut kemahuan negeri dan Ketua Audit Negara. Biasanya penguasa tempatan mengambil masa antara 2-4 tahun sebelum penyata kewangan dapat diaudit.         

            Kesimpulannya sistem perbelanjaan dan perakaunan kerajaan tempatan dari semasa ke semasa sentiasa diperbaiki bagi meningkatkan kualiti pengurusan kewangannya.

6.0 LANGKAH-LANGKAH UNTUK MEMPERKEMASKAN PENGURUSAN KEWANGAN KERAJAAN TEMPATAN

Dalam usaha memperbaiki serta memperkemaskan lagi sistem pengurusan kewangan kerajaan tempatan, kerajaan persekutuan serta negeri turut bekerjasama mengambil beberapa langkah utama. Dalam hal ini, Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan adalah agensi yang terpenting memandangkan ia mempunyai kakitangan yang profesional dan berpengalaman serta boleh memberikan nasihat kepada penguasa tempatan.

6.1 Pengkomputeran

Kini sektor awam sedang mengalami proses pengkomputeran yang pesat. Sejumlah besar peruntukan dibelanjakan oleh kerajaan persekutuan dan negeri untuk mendapatkan sistem komputer demi memperkemaskan sistem pentadbiran awam. Tetapi kekurangan kewangan dan kakitangan menghalang pengkomputeran dengan cepat dan luas. Namun begitu kerajaan-kerajaan negeri telah mula memberikan bantuan kepada penguasa tempatan masing-masing untuk bergerak ke arah pengkomputeran. Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan telah memperuntukan sebanyak $4 juta untuk membiayai pengkomputeran dalam penguasa tempatan.

            Potensi pengkomputeran amat luas dalam memberikan kesan kepada keupayaan pihak penguasa tempatan untuk memungut hasil dan mengawal perbelanjaan dengan lebih baik. Sebahagian daripada masalah pungutan hasil berpunca daripada sistem maklumat yang usang dan memerlukan jangka masa yang lama sebelum sesuatu hal dapat dikesan. Bahagian kewangan adalah calon yang paling sesuai dalam pengkomputeran. Rekod-rekod pemilik harta, tanggungan cukai, alamat serta butiran-butiran lain boleh dimasukkan dan dikemaskini dengan cepat. Program yang baik menghasilkan laporan-laporan harian juga mingguan atau bulanan tentang aliran hasil dan juga laporan tentang mereka yang mempunyai tunggakan.

            Selain itu apabila sesuatu agensi beralih kepada sistem pengkomputeran, prosudernya mestilah dikaji dan ditetapkan berasaskan kemampuan komputer. Lebih banyak maklumat dan laporan pengurusan boleh diperolehi daripada sistem berkomputer. Pertimbangan dan perancangan tentang pengkomputeran memerlukan kakitangan mahir untuk memahami keperluan. Kepercayaan kepada komputer dalam menyelesaikan masalah juga bukanlah satu yang tidak berasas. Misalnya, dalam konteks Majlis Daerah Segamat Utara, Kuala Muda dan Majlis Perbandaran Kota Bharu, telah menghasilkan peningkatan sebanyak 25% dalam kutipan hasil. Oleh yang demikian segala kesusahan atau masalah permulaan dalam menggunakan sistem pengkomputeran perlu ditangani bersama-sama supaya kelak dapat menghasilkan manfaat juga kesan positif kepada penguasa tempatan.

6.2 Penswastaan

Langkah seterusnya dalam usaha mempertingkatkan keupayaan kewangan khususnya dalam mengawal perbelanjaan yang semakin meningkat dan kelihatan tidak terkawal ialah penswastaan. Penswastaan bermaksud membenarkan firma-firma swasta menjalankan sesuatu perkhidmatan bagi pihak penguasa tempatan. Oleh sebab firma swasta tidak dikongkong oleh peraturan-peraturan seperti penguasa tempatan, maka ia dapat menjalankan sesuatu kegiatan dengan lebih cekap. Antara perkhidmatan yang telah diswastakan ialah ;

i-        Pemungutan, pemunggahan dan pembuangan sampah

ii-      Pemotongan rumput

iii-    Penyenggaraan jalan (pembaikan dan penurapan)

iv-    Pengurusan tandas awam

v-      Pembinaan jalan dan parit

vi-    Pembaikan kenderaan penguasa tempatan

vii-  Pembersihan bangunan dan taman

viii-   Pengurusan tapak letak kereta

Potensi penswastaan untuk mengurangkan beban kewangan penguasa tempatan sememangnya wujud. Tetapi sama ada secara praktisnya penswastaan memberikan faedah yang dijangkakan atau tidak, bergantung pada kemampuan serta kesanggupan penguasa tempatan untuk mengawal dan mengatasi syarikat swasta dalam menjalankan sesuatu perkhidmatan.

6.3 Tatacara Kewangan yang Seragam untuk Penguasa Tempatan

Pihak  kementerian sedang merangka undang-undang kecil tentang tatacara kewangan dan perakaunan. Tatacara ini apabila selesai dan diterima oleh penguasa tempatan ianya akan menghasilkan sistem pengurusan kewangan yang sistematik dan seragam. Ini juga dijangka akan mengurangkan masalah-masalah sedia ada yang sering berlaku dalam pentadbiran kewangan tempatan dengan kawalan dalaman yang baik.

            Langkah-langkah yang dinyatakan iaitu sistem pengkomputeran., penswastaan dan tatacara kewangan yang seragam hingga kini tidak perlu disangkal keberkesanannya dalam memperkemaskan pengurusan kewangan kerajaan tempatan khususnya serta urusan-urusan lain. Mudah, cepat dan praktikal.

7.0 KESIMPULAN

Pentadbiran kewangan kerajaan tempatan dalam meniti arus pemodenan serta peningkatan taraf hidup masyarakat sedaya upaya memperbaiki juga memperkemaskan strukturnya. Hal ini adalah tidak lain tidak bukan untuk memastikan kesejahteraan masyarakat terjamin. Menerusi sumber-sumber hasil yang dinyatakan seperti hasil cukai harta, hasil bantuan kerajaan pusat dan negeri iaitu melalui geran-geran tertentu, hasil perkhidmatan yuran dan sebagainya, pentadbiran kewangan kerajaan tempatan dapat mengekalkan prestasinya dengan baik. Tanpa bantuan kerajaan pusat dan negeri kebanyakan penguasa tempatan tidak dapat melibatkan diri dalam kegiatan pembangunan dan mungkin peranan mereka hanya terhad dalam funsi-fungsi wajib sahaja. Oleh itu kerjasama dari perlbagai pihak seperti kerajaan atasan dan masyarakat setempat amat membantu.

            Tanpa pengurusan kewangan yang baik penguasa tempatan tidak boleh menjalankan fungsinya dengan baik. Pandangan negetif awam terhadap pentadbiran kewangan tempatan dapat dikikis jika akauntabiliti kewangan penguasa tempatan dapat ditingkatkan. Justeru itu langkah-langkah yang dinyatakan untuk memperkemaskan pengurusan kewangan kerajaan tempatan perlu dikuatkuasakan dengan efektif. Apa yang lebih penting dalam persoalan ini adalah kepercayaan masyarakat sekeliling terhadap pentadbiran kewangan kerajaan tempatan. 

8.0 RUJUKAN

 Hazman Shah Abdullah. (1992). Pentadbiran kewangan kerajaan tempatan di

            semenanjung Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

 A. R. Zahari. ( 1991). Memahami kerajaan tempatan di Malaysia. Selanagor Darul

            Ehsan: Fajar Bakti Sdn. Bhd.

Barjoyai Bardai. (1987). Percukaian : prinsip dan amalan di Malaysia. Kuala

            Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Nuraini Yusoff  et al. (2007). Bahasa melayu untuk pengurusan. Sintok:

             Universiti Utara Malaysia.

  
Wallchutzky, I., James, S., & Singh, V. (1998). Future direction in tax administration:

            a malaysian perspective. Jurnal Percukaian, 13-25.

Mohamed Afandi Ismail., & Hanafi Mat Zin. (1998). Peranan pihak berkuasa tempatan

            sebagai pembekal rumah. Jurnal KPKT,  36-41.

Hatry, H et al. (1984). Analisa program bagi kerajaan tempatan dan negeri.

             Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. 

Ensiklopedia undang-undang dan pentadbiran perancangan Bandar dan desa.

Organisasi dan pentadbiran (bab. 2). http://www.townplan.gov.my/ensiklopedia.BAB%2002.pdf

Peranan pihak berkuasa perancang tempatan dalam pembangunan tanah. (2007).

            http://tanah.perak.gov.my/hebahan/PBTTsiri16.pdf

sem: okt 09/10

kertas: kerajaan tempatan

lec: en. subri hasim